Some cultural notes, humors and myt

Some cultural notes, humors and myths from Timor-Leste
Published by Alex Tilman on 25 June 2007 at 4:51:00 PM
Dear readers,

The following is just a personal interest which I thought I put up to share it with you. I would also love to hear your views on them or perhaps if you have any other cultural notes, humors and myths from Timor-Leste that you would like to share. If you do, please share it (or them) and I will add it (or them) to this list and put it up.

Cheers,

--

Cultural notes, Humors and Myths of Timor-Leste

Humor: People who cannot control their mouths when they speak are said to have a mouth like the chicken’s anus. The story is that a chicken’s anus is constantly moving through the muscles that control it. However a man who talks too much is also said to have the lips of a woman. Apparently women talk too much in Timor.

Myth: I don’t know if this should be classified as a myth or a fact but it always works for me. Cool breezes can be created by whistling. This is specially helpful in Timor’s often barmy and icky climate.

Myth: You should not whistle during the night as it you would be inviting bad spirits.

Cultural note: Ladies should always accept a dance when invited by gentlemen at parties. If a lady refuses the invitation from a man, she should also refuse the invitation from the next man. If she refuses the invitation from the first man but accepts the invitation from the second man, it will be seen as disrespect to the first man. This often leads to brawls.

Myth: When stepping out from your home or any other house and you sneeze, it’s a sign of bad omen. You should consider staying for another few minutes before leaving.

Myth: When you are walking somewhere to do something and you trip on your left foot, it means bad luck. If you are leaving your house or any house, you should considering changing your pans. Tripping on your right foot is OK.

Myth: When a leaf falls near you and the leaf lands on its back, it’s a sigh of good luck.

Myth: You should not point at rainbows because your index finger or your hand will be deformed to a shape like that of the rainbow.

Cultural note: Never address anyone older than you, anyone with a respectful position with “you” whether in English, Portuguese or in Tetum.

Myth: The island of Timor is shaped like a crocodile because it was created following the death of a crocodile. How did the people know that the island is shaped like a crocodile? The tail being at Lospalos and the head at Kupang. The story of the crocodile is like this: A young man finds a sick crocodile and helps it to recover. To thank the young man or boy, the crocodile takes him to travel around the world. Their travel takes them to many places and many years until one day the crocodile grows to be very old and hungry. They were in the middle of the ocean and lost. The crocodile is tempted to eat the boy but realises instead that it was the boy who saved him from certain death in the past. As both of them grow weaker and no help is in sight, the crocodile decides that he should sacrifice himself to save the boy. So the crocodile dies and his body is transformed into an island. The boy is saved and inherits the island, the island of the crocodile, becoming the first inhabitant and the first Timorese.

Myth: Crocodiles are considered as sacred in Timor-Leste because they are said to be the ancestors of the Timorese. See the Crocodile story above. In some parts of Timor where crocodiles are found, it is said that if you are not an honest person, you can be identified by a crocodile and attacked or killed.

Cultural note: The traditional Lautem house is taken universally in Timor-Leste, east or west, as a cultural icon representing every East Timorese from every corner. Models of the house are made into gold pendants, engravings, paintings, etc. It is also used widely by every East Timorese to represent their culture.

Myth: You should not wear bright red during storms because you would be a lightning target.

Myth: In the southern seas, or the Tasi Mane (lit. male sea), you should not wear bright red as you would attract giant and destructive waves like a tsunami.

Cultural note: The Sea to the north of Timor is called Tasi Feto (female sea) and to the south is called the Tasi Mane (male sea). Tasi Mane is considered as rough and Tasi Feto as tamed.

Myth: The term Caladi comes from the Portuguese word for calado, or the quiet one. Originally Caladi is used to refer to the Mambae speakers of the central regions near the Ramelau cordillera whom are believed to be docile and cooperative. In contrast to Caladi is the word Firaku which is believed to come from the Portuguese expression vira o cú or to turn one’s backside. The Firaku, mostly referring to the Makasa’e speakers of Baucau and Viqueque, are said to be stubborn and uncooperative. The Firaku would turn his back “backside” on anyone who disagrees with. In today’s lingo, Firaku is associated with the “easterners” and Caladi with the “westerners.” A further reduction of Firaku is the word Irak (Iraq) to connote the “easterners”, in particular the Makasa’e speakers with terrorism and terrorists.

There is however a more rational explanation for the origin of the two terms. The word Firaku comes from the Makasa’e term fi raku, which means my friend or my brother. It’s exactly the same as what you would say in English, “hey buddy”. Whenever Makasa’e speakers meet they say “fi raku”. I am not sure if this term is still current. The word Caladi on the other hand is said to come from the Malay word for tubers (yams and other edible roots), keladi. The regions around the Mambae area produce tubers aplenty. Malay speaking traders must have been dealing with the Mambae speakers more often when it comes to trade in tubers. The word for sweet potato in Tetum, fehuk, is also used to refer to someone as being stupid.

Myth: When sitting on a table, do not sit at the corner especially if you are unmarried. For the yet to be married, sitting at the corner will lead to a marriage to a buan or witches. So sitting in a corner is generally avoided. Round tables are not as complicated.

Cultural note: Never give anything to another person or receive anything using your left hand. It is considered as disrespectful.

Myth: Some fruit bearing trees will carry a curse in what the locals call horok. The tree owner would hang an object (egg shells, black cloths, pieces of hair, tree barks, etc.) on the tree and put a spell on it. Whoever eats from the tree without the owner’s permission (to remove the spell) will get sick.

Myth: There is a belief in a magic spell that would make one invisible to the ordinary people. This spell is called matahelik and is used mostly by thieves.

Myth: In Lautem region, the snake is revered. According to the local myth, in the distant past some of their relatives transformed themselves into snake.

Myth: Cats are regarded as sacred. If you kill a cat, you will be damned for up to seven generations.

Myth: During wakes and funerals, cats are locked up or kept away from the dead body as far possible. If the cat jumps over the dead body, the dead body will awaken and be commanded by bad spirits.

Cultural note: Dog meat has become a delicacy in Timor-Leste. However this culture was introduced by the Indonesians from Sulawesi in the late 80s, when the first dog meat restaurant was opened in Colmera suburb.

Cultural note: See an article by Elizabeth Traube, “Unpaid Wages: Local Narratives and the Imagination of the Nation” (The Asia Pacific Journal of Anthropology Vol. 8, No. 1, March 2007, pp. 9-25). Abstract: This paper explores how official nationalist discourse is appropriated and reworked in local constructions. It draws on ethnographic fieldwork in the district of Aileu, East Timor, conducted before the Indonesian invasion and after the 1999 referendum. Bridging these two periods is a Mambai narrative tradition about a Christ-like figure named Tat Felis, who comes to Aileu with the first missionaries and is persecuted by local chiefs. In different ways, the paper argues, Mambai have entwined the story of the suffering inflicted on him by their ancestral chiefs with the suffering endured by the people in the nationalist struggle. Such narrativised ordeals evoke a cultural code of reciprocity in which whoever suffers to bring something forth must be repaid. In referencing their own enduring obligations to Tat Felis, people implicitly or explicitly remind nationalist leaders that the nation was purchased with their blood.

Cultural note: Beware of Timorese humor. They are really boring!!!

Cultural note: Any vice is a bad vice and in Tetum language, most of the vices are constructed from their root-word (a noun or a verb) by adding the suffix –teen. Teen is a morpheme of tee, a word denoting all kinds of waste, human, animal or objects. So a smoker becomes tabaku-teen, a thief becomes a na’ok-teen, a drunkard becomes a lanu-teen and a stupid person becomes beik-teen. If you are labeled with any word that ends in –teen, it is not a compliment.

Myth: In English there is a saying that goes, “If you find a penny, pick it up. All day long gives you good luck.” In Timor-Leste if you find a penny, you better not touch it and leave it where it is. According to local customs, if you have an incurable disease you can get rid of it by passing it on to other people. So you do this by rubbing a penny on the disease, or all over your body, plus a little bit of hamulak (a Timor prayer) and throw it away; hopefully someone will find it and keep it. And when they do, they won’t only pick up the penny but also the disease with them. Thus you will be cured.

Myth: The number three is regarded as a bad number. Taking pictures of three people, giving three things to someone, things that come in pairs of three, etc., are generally avoided.

Posted by Alex Tilman
7 Comments:
Anonymous said...
27/6/07 6:4

Results (Vietnamese) 2:

Một số lưu ý về văn hóa, humors và huyền thoại từ Timor-Leste
đăng bởi Alex Tilman ngày 25 tháng Sáu năm 2007 tại 16:51:00
Thưa bạn đọc, sau đây chỉ là một lợi ích cá nhân mà tôi nghĩ tôi đưa lên để chia sẻ nó với bạn. Tôi cũng rất thích nghe quan điểm của bạn về họ hoặc có lẽ nếu bạn có bất cứ ghi chú văn hóa, humors và huyền thoại khác từ Timor-Leste mà bạn muốn chia sẻ. Nếu bạn làm thế, hãy chia sẻ nó (hoặc họ) và tôi sẽ thêm nó (hoặc họ) vào danh sách này và đưa nó lên. Cheers, - ghi chú văn hóa, humors và thần thoại của Timor-Leste hài hước: Những người không thể kiểm soát miệng khi họ nói chuyện được cho là có một miệng như hậu môn của gà. Câu chuyện là một hậu môn của gà liên tục di chuyển qua các cơ kiểm soát nó. Tuy nhiên một người đàn ông nói nhiều cũng được cho là có môi miệng của một người phụ nữ. Rõ ràng phụ nữ nói quá nhiều trong Timor. Myth: Tôi không biết nếu điều này nên được phân loại như là một huyền thoại hay một thực tế nhưng nó luôn luôn làm việc cho tôi. Làn gió mát có thể được tạo ra bằng cách huýt sáo. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc thường lên men và icky khí hậu Timor. Myth: Bạn không nên huýt sáo trong đêm như nó, bạn sẽ được mời linh hồn xấu. lưu ý văn hóa: Ladies nên luôn luôn chấp nhận một điệu nhảy khi mời các quý ông ở bên. Nếu một người phụ nữ từ chối lời mời từ một người đàn ông, cô cũng nên từ chối lời mời từ người đàn ông bên cạnh. Nếu cô từ chối lời mời từ người đàn ông đầu tiên nhưng chấp nhận lời mời từ người đàn ông thứ hai, nó sẽ được coi là thiếu tôn trọng với những người đàn ông đầu tiên. Điều này thường dẫn đến brawls. Myth: Khi bước ra khỏi nhà hoặc căn nhà nào khác và bạn hắt hơi, đó là một dấu hiệu của điềm xấu. Bạn nên xem xét ở cho một vài phút trước khi rời khỏi. Myth: Khi bạn đang đi đâu đó để làm một cái gì đó và bạn vấp vào chân trái của bạn, nó có nghĩa là may mắn. Nếu bạn đang rời khỏi ngôi nhà của bạn hoặc bất kỳ ngôi nhà, bạn nên xem xét thay đổi chảo của bạn. Vấp vào chân phải của bạn là OK. Myth: Khi một chiếc lá rơi gần bạn và những vùng đất lá trên lưng của nó, đó là một tiếng thở dài của sự may mắn. Myth: Bạn không nên chỉ vào cầu vồng vì ngón tay trỏ của bạn hoặc bàn tay của bạn sẽ bị biến dạng để một hình dạng tương tự như của cầu vồng. lưu ý văn hóa: Chưa giải quyết bất cứ ai lớn tuổi hơn bạn, bất cứ ai có một vị trí tôn trọng với "bạn" cho dù trong tiếng Anh, Bồ Đào Nha hay trong Tetum. Myth: Các đảo Timor có hình dáng như một con cá sấu vì nó là tạo ra sau cái chết của một con cá sấu. Làm thế nào mà mọi người biết rằng hòn đảo có hình dạng giống như một con cá sấu? Đuôi được tại Lospalos và người đứng đầu tại Kupang. Câu chuyện về con cá sấu là như thế này: Một thanh niên thấy một con cá sấu bị bệnh và giúp nó hồi phục. Để cảm ơn người đàn ông trẻ hay boy, cá sấu sẽ đưa anh ta đi du lịch khắp thế giới. Du lịch của họ dẫn họ đến nhiều nơi và nhiều năm cho đến một ngày con cá sấu phát triển được rất cũ và đói. Họ đang ở giữa đại dương và bị mất. Con cá sấu bị cám dỗ để ăn các cậu con trai nhưng thay vì nhận ra rằng đó là cậu bé đã cứu mình khỏi chết nhất định trong quá khứ. Khi cả hai đều phát triển yếu hơn và không có sự giúp đỡ là trong tầm nhìn, con cá sấu quyết định rằng ông cần phải hy sinh bản thân để cứu cậu bé. Vì vậy, con cá sấu chết và cơ thể của mình được biến đổi thành một hòn đảo. Cậu bé được cứu và kế thừa các đảo, hòn đảo của những con cá sấu, trở thành những cư dân đầu tiên và là người đầu tiên Timor. Myth: Cá sấu được coi là linh thiêng tại Timor-Leste vì họ được cho là tổ tiên của Timor. Xem những câu chuyện cá sấu trên. Trong một số bộ phận của Timor nơi cá sấu được tìm thấy, người ta nói rằng nếu bạn không phải là người trung thực, bạn có thể được xác định bởi một con cá sấu và tấn công hoặc bị giết. lưu ý văn hóa: Các nhà Lautem truyền thống được thực hiện rộng rãi trong các Timor-Leste, đông hay tây, như một biểu tượng văn hóa đại diện cho mỗi người Đông Timor từ mọi góc. Mô hình của ngôi nhà được làm thành mặt dây chuyền vàng, chạm khắc, tranh vẽ, vv Nó cũng được sử dụng rộng rãi bởi mỗi người Đông Timor để đại diện cho nền văn hóa của họ. Myth: Bạn không nên mặc màu đỏ tươi sáng trong những trận bão vì bạn sẽ là một mục tiêu sét. Myth: ở các vùng biển phía Nam, hoặc Tasi Mane (lit. nam biển), bạn không nên mặc màu đỏ tươi như bạn sẽ thu hút làn sóng khổng lồ và phá hoại như một cơn sóng thần. lưu ý văn hóa: Các biển phía bắc của Timor được gọi Tasi feto (nữ biển) và phía Nam được gọi là Tasi Mane (nam biển). Tasi Mane được coi là thô và Tasi feto như thuần hóa. Myth: Thuật ngữ Caladi bắt nguồn từ tiếng Bồ Đào Nha cho Calado, hoặc một trong yên tĩnh. Nguyên Caladi được sử dụng để tham khảo các loa Mambae trong những khu vực trung tâm gần Cordillera Ramelau người mà tôi tin là rất ngoan ngoãn và hợp tác xã. Ngược lại với Caladi là từ Firaku được cho là đến từ Bồ Đào Nha biểu Vira o cú hay để biến một của mặt sau. Các Firaku, chủ yếu đề cập đến các loa Makasa'e của Baucau và Viqueque, được cho là bướng bỉnh và bất hợp tác. Các Firaku sẽ quay lưng lại với "mặt sau" với bất cứ ai không đồng ý với. Trong biệt ngữ ngày nay, Firaku được kết hợp với "người phía Đông" và Caladi với "người phương Tây." A giảm thêm Firaku là từ Irak (Iraq) để bao hàm những "người phía Đông", đặc biệt là loa Makasa'e với chủ nghĩa khủng bố và những kẻ khủng bố . Tuy nhiên có một lời giải thích hợp lý hơn về nguồn gốc của hai thuật ngữ. Từ Firaku đến từ Makasa'e fi hạn Raku, có nghĩa là bạn hay là anh em của tôi. Đó là chính xác giống như những gì bạn sẽ nói bằng tiếng Anh, "hey bạn thân". Bất cứ khi nào loa Makasa'e gặp họ nói "fi Raku". Tôi không chắc chắn nếu điều này vẫn còn hạn hiện tại. Từ Caladi mặt khác được cho là đến từ từ Malay củ (khoai lang và rễ ăn được khác), keladi. Các khu vực xung quanh khu vực sản xuất Mambae củ nhiều quá. Thương nhân nói Malay phải đã được giao dịch với các loa Mambae thường xuyên hơn khi nói đến thương mại trong củ. Từ cho khoai lang trong Tetum, fehuk, cũng được sử dụng để chỉ một người nào đó như là ngu ngốc. Myth: Khi ngồi trên bàn, không ngồi ở góc đặc biệt là nếu bạn là chưa lập gia đình. Đối với chưa được kết hôn, ngồi ở góc này sẽ dẫn đến một cuộc hôn nhân với một buan hay phù thủy. Vì vậy, ngồi ở một góc thường được tránh. Bàn tròn không phải là phức tạp. lưu ý văn hóa: Không bao giờ cho bất cứ điều gì cho người khác hoặc nhận được bất cứ điều gì bằng cách sử dụng tay trái của bạn. Đây được coi là thiếu tôn trọng. Myth: Một số cây mang trái cây sẽ mang theo một lời nguyền trong những người dân địa phương gọi horok. Các chủ sở hữu cây sẽ treo một đối tượng (vỏ trứng, vải màu đen, miếng tóc, vỏ cây, vv) trên cây và đặt một câu thần chú vào nó. Ai ăn từ cây mà không có sự cho phép của chủ sở hữu (để loại bỏ các lỗi chính tả) sẽ bị bệnh. Myth: Có một niềm tin vào một phép thuật mà có thể làm một trong vô hình với những người bình thường. Thần chú này được gọi là matahelik và được sử dụng chủ yếu bởi những tên trộm. Myth: Trong khu vực Lautem, con rắn được tôn kính. Theo truyền thuyết địa phương, trong quá khứ xa xôi một số người thân của họ biến mình thành những con rắn. Myth: Mèo được coi là thiêng liêng. Nếu bạn giết một con mèo, bạn sẽ bị nguyền rủa cho đến bảy thế hệ. Myth: Trong tỉnh và đám tang, mèo bị nhốt hoặc giữ cách xa cơ thể đã chết như xa càng tốt. Nếu con mèo nhảy qua xác chết, xác chết sẽ thức tỉnh và được chỉ huy bởi linh hồn xấu. lưu ý văn hóa: thịt chó đã trở thành một món ăn trong Timor-Leste. Tuy nhiên nền văn hóa này đã được giới thiệu bởi những người Indonesia từ Sulawesi ở cuối thập niên 80, khi các nhà hàng thịt chó đầu tiên được khai trương vào Colmera ngoại ô. lưu ý văn hóa: Xem một bài viết của Elizabeth Traube, "Tiền lương chưa được thanh toán: Tường thuật địa phương và sự tưởng tượng của quốc gia" (The Asia Pacific Journal of Anthropology Vol. 8, số 1, tháng 3 năm 2007, pp. 9-25). Tóm tắt: Bài báo này nghiên cứu cách chính thức diễn ngôn dân tộc được trích lập và làm lại trong công trình xây dựng tại địa phương. Nó dựa trên nghiên cứu thực địa dân tộc học ở huyện Aileu, Đông Timor, tiến hành trước khi cuộc xâm lược của Indonesia và sau khi trưng cầu dân ý năm 1999. Là cầu nối giữa hai thời kỳ này là một câu chuyện Mambaí truyền thống về một nhân vật giống Chúa Kitô tên là Tat Felis, ai đến Aileu với các nhà truyền giáo đầu tiên và bị bức hại bởi trưởng địa phương. Theo những cách khác nhau, giấy các lập luận, Mambaí đã gắn chặt với câu chuyện của những đau khổ gây ra cho anh ta bởi trưởng tổ tiên của họ với những đau khổ chịu đựng của những người trong cuộc đấu tranh dân tộc. Thử thách narrativised như gợi lên một mã văn hóa có đi có lại, trong đó bất cứ ai bị để mang lại một cái gì đó ra phải được hoàn trả. Trong tham chiếu nghĩa vụ lâu dài của mình để Tat Felis, mọi người ngầm hay nhắc nhở các nhà lãnh đạo dân tộc mà các quốc gia đã được mua bằng máu của họ. lưu ý văn hóa: Hãy coi chừng hài hước Timor. Họ đang thực sự nhàm chán !!! note văn hóa: Bất kỳ phó là một phó xấu và trong ngôn ngữ Tetum, hầu hết các tệ nạn được xây dựng từ gốc từ họ (một danh từ hoặc một động từ) bằng cách thêm các hậu tố -teen. Teen là một hình vị của tee, một từ biểu thị tất cả các loại chất thải, con người, động vật hoặc đối tượng. Vì vậy, một người hút thuốc trở nên tabaku-teen, một tên trộm trở thành một na'ok-teen, một người say sưa trở thành một lanu-thiếu niên và một người ngu ngốc trở thành Beik-teen. Nếu bạn được dán nhãn với bất kỳ từ nào kết thúc bằng -teen, nó không phải là một lời khen. Myth: Trong tiếng Anh có một câu nói mà đi, "Nếu bạn tìm thấy một xu, nhặt nó lên. Tất cả các ngày dài mang lại cho bạn may mắn. "Trong Timor-Leste nếu bạn tìm thấy một đồng xu, bạn tốt hơn không chạm vào nó và để nó ở đâu. Theo phong tục địa phương, nếu bạn có một căn bệnh không thể chữa được, bạn có thể loại bỏ nó bằng cách đi qua nó cho người khác. Vì vậy, bạn làm điều này bằng cách cọ xát một đồng xu vào bệnh, hoặc trên cơ thể của bạn, cộng với một chút hamulak (một lời cầu nguyện Timor) và ném nó đi; hy vọng ai đó sẽ tìm thấy nó và giữ nó. Và khi họ làm, họ sẽ không chỉ lấy đồng xu mà còn các bệnh với họ. Vì vậy bạn sẽ được chữa khỏi. Myth: Các số ba được coi là một xấu số. Dùng hình ảnh của ba người, cho ba điều với ai đó, mọi thứ mà đi theo cặp ba, vv, nói chung là tránh. Posted by Alex Tilman 7 Comments: Anonymous nói ... 27/6/07 6: 4